چرخ مینا_ ساز پیانو یکی از سازهای صفحه‌کلیددار و مشهورترین آنها است. صدای ساز پیانو در اثر برخورد چکش‌هایی با سیم‌های فلزی آن در داخل جعبه چوبی تولید می‌شود. این چکش‌ها در اثر فشرده شدن کلیدها (کلاویه‌ها) به حرکت در می‌آیند. سیم‌های ساز پیانو به صفحه‌ای موسوم به «صفحه صدا» متصل شده‌اند که نقش تقویت‌کنندهٔ صدای آنها را دارد.
پیانو بالاترین دامنه اکتاو را در بین سازها دارد، به طوریکه در شکل فعلی‌اش به‌طور معمول حدود هفت اکتاو دارد و قادر به تولید فرکانس‌هایی از حدود ۲۷ تا ۴۱۸۶ هرتز می‌باشد، در حالی که در مقام مقایسه ساز ویولن تنها قادر به تولید حدود چهار اکتاو و بهترین خواننده‌ها تنها قادر به خواندن کمتر از سه اکتاو هستند.
تاریخچه ساز پیانو:
یک پیانوی «ایمپریال گراند» ۸۸ کلاویه‌ای ساخت شرکت اتریشی بوسندورفر.
پیانو را بارتولومئو کریستافوری در حدود سال ۱۷۰۰ میلادی در شهر پادووای ایتالیا اختراع کرد.اما اختراع جدید کریستافوری تا حدود یک دهه تقریباً ناشناخته ماند تا اینکه در سال ۱۷۱۱ یک نویسنده ایتالیایی مقاله‌ای دربارهٔ آن نوشت که بعدها به آلمانی ترجمه و به صورت گسترده منتشر شد.
قبل از اختراع ساز پیانو از سازی قدیمی‌تر به نام هارپسیکورد (Harpsichord) استفاده می‌شد. تفاوت عمده و مهمی که ساز پیانو با سازهای مشابه قبل از خودش داشت آن بود که در سازهای مشابه قبلی، شدت صدای حاصل از فشرده شدن یک کلاویه، مستقل از شدت ضربهٔ واردشده بر کلید، مقداری ثابت بود، اما در ساز پیانو نوازنده قادر بود با ملایم ضربه زدن به کلیدها صدایی نرم‌تر ایجاد کند، یا با ضربات محکم‌تر صدایی درشت‌تر با ساز پیانو تولید کند.
همین ویژگی باعث شد که به سرعت پیانو مورد توجه آهنگسازان قرن هجدهم میلادی قرار بگیرد. پیانوهای اولیه ظاهر و صدایی شبیه به هارپسیکورد داشتند و ظاهر و صدای آنها به مرور زمان به شکل امروزی در آمده‌است و آنچه که ما امروزه به عنوان پیانوی مدرن می شناسیم از اواسط قرن نوزدهم ظاهر شده‌است.
پیانو به عنوان مادر سازها و کامل‌ترین ساز نیز شناخته می‌شود؛ علت نسبت دادن این لقب‌ها به این ساز آن است که پیانو قادر است محدودهٔ بسیار گسترده‌ای از اصوات را تولید کند در حالی که سایر سازهای اصیل موسیقی تنها بخشی از این محدودهٔ صدا را تولید می‌کنند.
پیانو در شکل فعلی‌اش به طور معمول هفت اکتاو دارد و قادر به تولید فرکانس‌هایی از حدود ۲۰ تا ۵۰۰۰ هرتز می‌باشد، در حالی که در مقام مقایسه ساز ویولن تنها قادر به تولید کمتر از چهار اکتاو و بهترین خواننده‌ها تنها قادر به خواندن کمتر از سه اکتاو صدا هستند.
پیانو بر خلاف هارپسیکورد قادر به اجرای نوانس های مختلف است بدین معنا که به نسبت شدت فشاری که انگشتان نوازنده روی کلیدهای ساز وارد می کند شدت صدائی که تولید می شود نیز تغییر می کند (هر چه کلیدها را قوی تر فشار دهیم صدا بلندتر و قوی تر و هر چه ضعیف تر فشار دهیم، صدا کمتر و ضعیف تر خواهد بود)و از اینرو عنوان پیانو که مخفف شده ی کلمۀ پیانو فورته می باشد (پیانو به معنی ضعیف و فورته به معنی قوی می باشد) بر آن نهاده شد.
نحوه صدادهی
چکش‌های ساز پیانو به واسطهٔ مجموعه‌ای از اهرم‌های ظریف به کلیدهای پیانو متصل می‌شوند. به مجموعهٔ این اهرم‌ها و چکش‌ها عملگر یا Action ساز پیانو گفته می‌شود. وظیفهٔ این مجموعه افزایش شتاب چکش‌ها در برخورد به سیم‌ها، و کنترل عکس‌العمل بازگشتی آنها پس از برخورد به سیم است. معمولاً سر چکش‌ها توسط لایه‌ای از نمد یا الیاف مشابه طبیعی یا مصنوعی پوشانده می‌شود تا کیفیت صدای پیانو را بهبود ببخشد. کیفیت صدای پیانو متأثر از عوامل دیگری نظیر کیفیت صفحهٔ صدا و غیره نیز می‌باشد.
پیانو جعبه بسیار بزرگی است که به دو شکل مختلف ساخته شده است. نوعی از آن که در فارسی به نام پیانوی رویال مسطلح گردیده، جعبه سه‌گوش بزرگی است که بر روی سه‌پایه قطور قرار گرفته است و سیم‌های آن به طور افقی در جعبه کشیده شده و چکش‌ها از زیر به این سیم‌ها برخورد می‌کنند.
نوع دیگر ساز پیانو که در برخی از زبان‌های اروپایی به آن پیانینو یعنی، پیانوی کوچک، گفته می‌شود، جعبه آن کوچکتر و به طور عمودی و قائم ساخته می‌شود. در این نوع ساز پیانو، سیم‌ها به داخل آن و به طور عمودی نصب می‌گردند و چکش‌ها از جلو به سیم‌ها ضربه می‌زنند.
برای تولید صدا در پیانو کلاویه (کلید) های این ساز توسط مکانیز مخصوصی به چکش فرمان کوبش می‌دهد و سپس چکش را به عقب بر می‌گرداند تا مانع از ادامه‌ی ارتعاش سیم نگردد. به محض اینکه نوازنده انگشت خود را از روی کلاویه بردارد، لرزش سیم با قطعه نمدی که بر روی آن قرار می‌گیرد، متوقط می‌گردد. همچنین برای تولید صدای زیر، چکش بر روی سه سیم هم‌کوک، برای تولید صدای بم، چکش بر روی دو سیم هم‌کوک و برای ایجاد صدای خیلی بم، چکش بر روی یک سیم ضخیم می‌کوبد.
کلیدهای ساز پیانو
۷ کلید سفید در هر اوکتاو پیانو برای ۷ نت دو ر می فا سل لا سی وجود دارد.
علاوه بر این کلیدهای سفید کلیدهای سیاه‌رنگی هم بین بعضی از کلیدهای سفید وجود دارد. بین کلیدهای سفیدرنگ می و فا و نیز بین کلیدهای سفیدرنگ سی و دو کلید سیاه‌رنگ وجود ندارد.
هر کلید سیاه‌رنگ در پیانو در حکم نت دیز برای نت مربوط به کلید سفیدرنگ سمت چپ آن (یعنی آن کلید سیاه در سمت راست آن کلید سفید قرار دارد) و در حکم نت بمول برای نت مربوط به کلید سفیدرنگ سمت راست آن (یعنی آن کلید سیاه در سمت چپ آن کلید سفید قرار دارد) است.
پدال‌های پیانو
پایین ساز سه پدال قرار گرفته است که هر کدام عملکرد خاص خود را دارد که در ادامه با آنها آشنا می‌شویم.
پدال اول sustain pedal (پدال سمت راست)
در حالت عادی نمد یا صدا خفه کن یا دمپر‌هایی روی سیم‌ها قرار دارد و مانع از ارتعاش صدا می‌شود و وقتی به یک کلاویه ضربه می‌زنیم پس از رها کردن کلاویه صدا قطع می‌شود.
ولی اگر پدال اول را بگیریم همزمان همه‌ی دمپر‌ها یا صدا خفه کن‌ها از سیم‌ها جدا می‌شوند و باعث می‌شود که صدای سیم‌های ساز پیانو بر روی یکدیگر تاثیر گذاشته و صدایی زیباتر و پر طنین‌تر به گوش برسد.
پدال دوم psostenuo pedal (پدال وسط)
پدال وسط در پیانوهای مختلف کار‌های مختلفی انجام می‌دهد. ولی در اکثر آنها گرند مدرن این پدال با نام سوستنوتو معروف است. با گرفتن این پدال دمپر یا صداخفه کن‌های گروهی از سیم‌ها که کلاویه‌های آن را نگه می‌دارند، جدا می‌شوند.
در اکثر پیانوهای ایستاده این پدال پرده‌ای از نمد بین سیم‌ها و چکش‌های ساز پیانو قرار می‌دهد و صدای ساز را تا حدودی کم می‌کند. این پدال برای زمانی که می‌خواهید تمرین کنید و مزاحمت ایجاد نکنید مناسب است.
پدال سوم soft pedal (پدال سمت چپ)
با گرفتن این پدال چکش‌های ساز پیانو به سیم‌ها نزدیک‌تر می‌شود و از شدت ضربات می‌کاهد و کیفیت و جنس صدا را نیز تعییر می‌دهد.
نحوه نت‌نویسی برای پیانو
نت‌نویسی پیانو در دو حامل انجام می‌شود. حامل بالا برای دست راست و حامل پایین برای دست چپ. معمولاً حامل بالایی را با کلید سل و حامل پایین را با کلید فای خط چهارم نشان می‌دهند. این دو حامل با نت دوی وسط از هم متمایز می‌گردند. یک نوازنده پیانو باید بتواند همزمان دو خط موسیقی را خوانده و با هر دو دست اجرا نماید.
نحوه‌ی نواختن ساز پیانو
نوازنده باید توسط نوک انگشتان به کلاویه‌ها ضربه بزند. نوازنده همزمان می‌تواند با ده انگشت، ده نت را همزمان به صدا در آورد. اگر آرام ضربه بزند صدای ملایم و اگر محکم ضربه بزند صدای قوی تری از ساز خارج می‌شود.
نوازندگان مشهور زیادی در سراسر دنیا وجود دارند چندتن از مشهورترین‌ها عبارتند از:
نوازندگان غربی ساز پیانو
- کارل فیلیپ امانوئل باخ
- ویلهلم باکهاوس
- لودویگ فان بتهوون
- یوهانس برامس
- ولفگانگ آمادئوس موتسارت
- والتر هندل
- کارل چرنی
نوازندگان ایرانی ساز پیانو
- زنده یاد جواد معروفی
- انوشیروان روحانی
- شهرداد روحانی
- سامان احتشامی
منبع : موسسه فرهنگی هنری نگارسپاهان